ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ – Β’ ΚΥΚΛΟΣ #update ✌️

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ

Β΄ κύκλος  2022/23

Ε΄ Συνάντηση 

Οι Ιστορικοί για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου σας προσκαλούν στην πέμπτη συνάντηση του Β΄ κύκλου των «Συναντήσεων για την Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου».

Θέμα: Απεικονίσεις γυναικείων μορφών στην τέχνη: μέσα από τα βλέμματα των θεατριών του 19ου αιώνα

Ομιλήτρια η Γλαύκη Γκότση, ιστορικός τέχνης

Σχολιάστρια η Έφη Αβδελά, ιστορικός

Συντονίζει η Άννα Πούπου, ιστορικός κινηματογράφου

Την Τρίτη 28/3/2023, ώρα 19:00 

διαδικτυακά στον σύνδεσμο https://authgr.zoom.us/j/98997310674?pwd=ejlWV0Q3aU9oT0lVWTNjKzB0MVJyQT09

και στο 

https://www.facebook.com/studiesonmasculinityandfemininity.gr/

#MoreInfo 👇

Γλαύκη Γκότση*

Απεικονίσεις γυναικείων μορφών στην τέχνη: μέσα από τα βλέμματα των θεατριών του 19ου αιώνα

Από τη δεκαετία του 1970 και μετά οι εικαστικές παραστάσεις γυναικείων μορφών έχουν αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης και ανάλυσης από τις φεμινίστριες ιστορικούς, θεωρητικούς και κριτικούς της τέχνης. Ο φεμινιστικός λόγος ασκεί κριτική στις υπάρχουσες εικόνες γυναικών, επινοεί νέες μεθόδους ερμηνείας τους, ή προτείνει εναλλακτικούς τρόπους απεικόνισης, πέρα από τους κυρίαρχους ανδροκεντρικούς. Τι συνέβαινε άραγε κατά τον 19ο αιώνα; Πώς αντιμετωπίζονταν οι παραστάσεις γυναικών στη ζωγραφική και στη γλυπτική από το γυναικείο κοινό; Οι θεάτριες της εποχής εκείνης αποδέχονταν ή αμφισβητούσαν τα έργα των καλλιτεχνών; Ποιους τύπους γυναικείων μορφών απέρριπταν, ποιους προτιμούσαν και γιατί; Σε ποιο βαθμό η στάση και η επιχειρηματολογία τους συναρτώνται με το φύλο ή με τα σύγχρονά τους αιτήματα για χειραφέτηση; Τα παραπάνω ερωτήματα πραγματεύομαι στην εισήγηση αυτή, αντλώντας από το βιβλίο μου Βλέμματα γυναικών στην τέχνη (1850-1900) (Θεσσαλονίκη, Νησίδες 2022), όπου μελετώ το γυναικείο κοινό της τέχνης στον ελληνικό 19ο αιώνα.

* Η Γλαύκη Γκότση είναι ιστορικός τέχνης, ακαδημαϊκή υπότροφος του ΔΙΠΑΕ και μέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα και οι δημοσιεύσεις της αφορούν κυρίως ζητήματα της νεότερης και της σύγχρονης τέχνης μέσα από την οπτική της ιστορίας των γυναικών και του φύλου.

** Η Έφη Αβδελά είναι ιστορικός, Ομότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα και οι δημοσιεύσεις της αφορούν την κοινωνική και πολιτισμική ιστορία του 20ού αιώνα και ειδικότερα την ιστορία του φύλου, του εγκλήματος και της ποινικής δικαιοσύνης, της νεότητας, των εθελοντικών συσσωματώσεων και της κοινωνικής προστασίας.

#CallForPapers – International Conference. Monuments for World War II: Memory and Oblivion in the Balkans and Central-East Europe

Memory and oblivion were key factors for moral and social reconstruction and stability in post-war Europe. Managing recent memories was not an easy task, as it was difficult to build a narration based on “Us” and “Others” after the German occupation. Under this light, one of the most delicate issues that soon arose was the erection of public monuments. Which moments of its recent history should each nation forget, and which were worthy of remembering and celebrating in the public domain? Decisions were tough, as recent events affected parts of the population in different ways, even within the same nation. Things were even more complicated in cases like Greece, where World War II was followed by a fierce Civil War (1946-1949), which is seen today as the first act of collision between the two victorious ideologies of Communism and Capitalism. The Cold War dynamics affected not only Greece, but all European countries in different ways. Essentially, the national identity of each state was renegotiated, under the light of the new international political coalitions. The memory of the recent past was central in these procedures.

This conference aims at highlighting the processes of remembering and of forgetting World War II in the Balkans and East-Central Europe by examining public monuments erected since 1945. The conference is addressing, but is not limited to, the following questions:

What were the dynamics for remembering World War II in Balkan countries and in East-Central Europe? Which events/persons were commemorated, in which period and why?

Which specific historical conditions and political necessities fueled the erection of public monuments in each case?

How was the “de-Nazification” of societies reflected in monuments and the public sphere?

When did monuments about the Holocaust begin to be erected, which events/persons connected to it are remembered and which is the preferred style in each case?

How are monuments of the Soviet era about World War II remembered today?

Interested contributors are invited to send proposals (500 words maximum) for a 20-minute presentation, along with a short CV (350 words maximum) in the same document. Proposals should be sent to the organizing committee(warsmonuments@gmail.com) by March 31, 2023. Selected contributors should submit their final manuscript (5.000-7.000 words, footnotes included) and PowerPoint presentation one week before the conference and should have acquired permission for publication of images for an open-access digital publication by January 2024. The conference will be conducted in English. All applicants will be notified by April 24, 2023 regarding acceptance of their proposal. 

The conference will take place on November 23 and 24, 2023 in Athens, Greece. It is part of the research project “WaRs: War and Resistance Monuments in Greece: Documentation of and Historical Approach to Public Monuments, 1945-today” at the University of Ioannina (Greece), funded by the Hellenic Foundation for Research and Innovation. 

Organizing committee:

Prof. Areti Adamopoulou, Department of Fine Arts & Art Sciences, University of Ioannina, Greece

Assis. Prof. Alexandros Teneketzis, Department of History and Archeology, University of Patras, Greece

Dr. Anna Maria Droumpouki, Research Associate, Institute of Eastern and South Eastern European History, Department of History, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich

Dr. Konstantinos Argianas, Lecturer, Post-doc Researcher, Department of Fine Arts & Art Sciences, University of Ioannina,

Greece

Kostas Korres, PhD Candidate, Department of Primary Education, University of the Aegean, Greece

call_for_papers_wars_2023nDownload

*Συναντήσεις για την ιστορία των γυναικών και του φύλου -σειρά μηνιαίων εισηγήσεων και συζητήσεων

Οι Ιστορικοί για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου* διοργανώνουν τη σειρά μηνιαίων εισηγήσεων και συζητήσεων «Συναντήσεις για την ιστορία των γυναικών και του φύλου». Με ευρεία ποικιλία θεμάτων, οι «Συναντήσεις» είναι ανοιχτές και απευθύνονται σε όλα τα ενδιαφερόμενα ακροατήρια. Θα ξεκινήσουν τον Ιανουάριο του 2022 διαδικτυακά, μέσω της πλατφόρμας Zoom, ενώ σχεδιάζεται να πραγματοποιηθούν αργότερα υβριδικά, με δυνατότητα διά ζώσης συμμετοχής σε χώρο που θα ανακοινωθεί.

Ο σύνδεσμος πρόσβασης στις συναντήσεις είναι:  https://authgr.zoom.us/j/98997310674?pwd=ejlWV0Q3aU9oT0lVWTNjKzB0MVJyQT09 .   

Το πρόγραμμα του πρώτου κύκλου των «Συναντήσεων για την ιστορία των γυναικών και του φύλου» έχει ως εξής:

Τετάρτη 26-1-2022, ώρα 19:00 

Φύλο και δουλεία (18ος-19ος αιώνας)

Μιλούν:

-Γιώργος Πλακωτός (ιστορικός, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), «Γυναικεία υποτέλεια, δουλεία και τα όρια της εμπειρίας στο έργο της Anna Maria Falconbridge Two Voyages to Sierra Leone (1794)»
-Ευγενία Σηφάκη (θεωρητικός λογοτεχνίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), «Ο διατλαντικός λόγος για την κατάργηση της δουλείας (abolitionist discourse) στον δραματικό μονόλογο της Elizabeth Barrett Browning The Runaway Slave at Pilgrim’s Point [Η φυγάς σκλάβα στον τόπο των προσκυνητών] (1848)»

Συντονίζει ο Κωστής Γκοτσίνας (ιστορικός, Γαλλική Σχολή Αθηνών)

Τρίτη 22-2-2022, ώρα 19:00 

Συζητώντας για το γυναικείο ζήτημα στην πρώιμη νεότερη Ιταλία

-Ομιλήτρια: Μαριτίνα Λεοντσίνη (μεταδιδακτορική ερευνήτρια, ΕΚΠΑ), «Ο κανονιστικός λόγος περί γυναικείας χηρείας και ο ρόλος της χήρας ως ‘παιδαγωγού’ στην πρώιμη νεότερη Ιταλία».

-Σχολιάστρια: Ανδρονίκη Διαλέτη (ιστορικός, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)

Συντονίζει η Μαρία Πρέκα (ιστορικός)

Τρίτη 29-3-2022, ώρα 19:00 

Το φύλο στον Μεσοπόλεμο

-Ομιλήτρια: Μαρία Ρεπούση (ιστορικός, ΑΠΘ), «Οι ‘απειλητικές’ γυναίκες της δεκαετίας του 1920: λόγοι και αντίλογοι για τα σώματα, τα επαγγέλματα και τις ιδέες των γυναικών»

-Σχολιάστρια: Δήμητρα Σαμίου (ιστορικός)

Συντονίζει η Έφη Αβδελά (ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Τρίτη 19-4-2022, ώρα 19:00 

Δημόσιοι λόγοι για την ομοερωτική επιθυμία στην Ελλάδα του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα

Μιλούν:

-Γαβριέλλα Ασπράκη (κοινωνική ανθρωπολόγος – ιστορικός), «Ελληνικός έρως: ιατρικός λόγος για την ανδρική ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα (τέλη 19ου-αρχές 20ού αιώνα)»

-Ελένη Φουρναράκη (ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης), «Από τους ‘θήλεις εραστάς’ στις ‘ομοφρόνους της αρχαίας Λεσβίας Μεγίλλας’: Γυναικείες ερωτικές φιλίες υπό το φως της δημοσιότητας, στο γύρισμα του 19ου αιώνα»

Συντονίζει η Δήμητρα Βασιλειάδου (ιστορικός, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

Τρίτη 31-5-2022, ώρα 19:00 

Πηγές της Ιστορίας των Γυναικών – Βυζάντιο

-Ομιλήτρια: Άννα Μιχοπούλου (ερευνήτρια ιστορίας των γυναικών), «Μητερικόν: βίοι αγίων μητέρων, ζωές βυζαντινών γυναικών»

-Σχολιαστής: Δημήτρης Κυρίτσης (ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Συντονίζει η Σπυριδούλα (Ντένια) Αθανασοπούλου-Κυπρίου (εκπαιδευτικός, Δρ. Παν/μίου Μάντσεστερ)

* Οι Ιστορικοί για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου αποτελούν το ελληνικό μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών (International Federation for Research in Women’s History, IFRWH). Δραστηριοποιούνται από το 2007 με οργάνωση ημερίδων και συνεδρίων, ενώ έχουν την ευθύνη για την «Ελληνική Βιβλιογραφία της Ιστοριογραφίας των Γυναικών και του Φύλου», που δημοσιεύεται στον διαδικτυακό τόπο της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Νεοελληνικών Σπουδών «Ανέμη».

ΤΕΥΧΟΣ #9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2020 [ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020]

Loading…

Σωτήριος Παληλάρης, Φωτογραφίες κρατουμένων στις Κεντρικές Φυλακές Σμύρνης, 1920, ΓΑΚ-Κεντρική Υπηρεσία. Αρχείο Ύπατης Αρμοστείας Σμύρνης, Διεύθυνση Δικαιοσύνης / Sotirios Palilaris, Photographs of prisoners in the Central Prison of Smyrna, 1920, GAK-Central Service. Archive of the High Commission of Smyrna, Directorate of Justice

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ #9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ #9

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

CORPUS

Κώστας Ιωαννίδης, επίκουρος καθηγητής θεωρίας και κριτικής της τέχνης, ΑΣΚΤ

«Φωτογράφιση μουσουλμάνων κρατουμένων στις Κεντρικές Φυλακές Σμύρνης (1919-1922): εκσυγχρονισμός, γραφειοκρατία, βιοπολιτική και οι αποτυχίες τους»

Μιχάλης Χατζηδάκης, μεταδιδακτορικός επιστημονικός συνεργάτης, Institut für Bild- und Kunstgeschichte, Humboldt Universität zu Berlin

«“De ludo scaccorum”. Ερμηνευτικές αναγνώσεις της απεικόνισης του σκακιστικού παιχνιδιού στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη (I)»

Νίκος Δασκαλοθανάσης

«Μέγεθος και κλίμακα: μνημείο, μνήμη και μνημειακότητα στην αμερικανική μεταμινιμαλιστική γλυπτική»

ΞΕΝΙΑ

[Εδώ φιλοξενούνται κείμενα ιστορικών τέχνης που δραστηριοποιούνται εκτός Ελλάδας και έχουν κατά κανόνα γραφτεί σε ξένη γλώσσα. Τα κείμενα αυτά είτε είναι γραμμένα ειδικά για το περιοδικό είτε έχουν δημοσιευθεί την τελευταία πενταετία και αποτελούν ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα τους. Τα κείμενα επιλέγονται και μεταφράζονται με ευθύνη της Σύνταξης. ]

Victor I. Stoichita, καθηγητής ιστορίας της τέχνης, Université de Fribourg / Universität Freiburg, Ελβετία
«Εξάτμιση και/ή συγκέντρωση: σχετικά με τις (αυτο)προσωπογραφίες των Manet και Degas»

Επιμέλεια-μετάφραση: Άννυ Μάλαμα

ΠΗΓΕΣ / ΤΕΚΜΗΡΙΑ

[Σε αυτό το τμήμα του περιοδικού δημοσιεύονται γραπτά τεκμήρια, εκδομένα ή ανέκδοτα, που υπέχουν θέση πρωτότυπης πηγής για την ιστορία της τέχνης. Εδώ θα περιλαμβάνεται λοιπόν ενδεικτικά «από τη μια, ένα παλαιότερο σώμα κειμένων περί τέχνης όπως τεχνικές οδηγίες για καλλιτέχνες, εγχειρίδια και οδηγούς για ειδήμονες, βιογραφίες καλλιτεχνών και κείμενα θεωρίας της τέχνης πριν από τη συγκρότηση μιας επιστημονικής ιστορίας της τέχνης [Kunstwissenschaft]και, από την άλλη, νεότερα περί τέχνης γραπτά, στο μέτρο που δεν διεκδικούν επιστημονικο-ακαδημαϊκό καθεστώς»[1].

Τα δημοσιευμένα τεκμήρια –όταν είναι ξενόγλωσσα– παρουσιάζονται σε ελληνική απόδοση ενώ τα αδημοσίευτα μεταγράφονται ή/και μεταφράζονται. Η δημοσίευση ή/και η μετάφραση των τεκμηρίων πραγματοποιείται με την ευθύνη της Σύνταξης, συνοδεύεται από σύντομη εισαγωγή και, όταν κρίνεται απαραίτητο, από πραγματολογικές παρατηρήσεις.

Ο στόχος της δημοσίευσης των πηγών και των τεκμηρίων είναι διττός: από τη μια συλλέγεται ένα σώμα κειμένων χρήσιμων για την έρευνα ή τη διδασκαλία της ιστορίας της τέχνης και από την άλλη δίνεται ένα έναυσμα για την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος γύρω από ζητήματα που τις περισσότερες φορές, τουλάχιστον στη χώρα μας, δεν έχουν επαρκώς συζητηθεί.]

---

[1]E. H. Gombrich, “Kunstliteratur” στο Atlantisbuch der Kunst: eine Enzyklopädie der bildendenKünste, Ζυρίχη, Atlantis Verlag, 1952, σσ. 665-679, αγγλ. μτφρ. Max Marmor, “The literature of art”, Art Documentation, 11, (1), Άνοιξη 1992, σσ. 3-8, το παράθεμα σ.3.

Giorgio Vasari, «Οι Βίοι του Giorgio Vasari. Εισαγωγή στις τρεις τέχνες του σχεδίου: ζωγραφική» (1550, 1568)

Μετάφραση, σχόλια: Παναγιώτης Κ. Ιωάννου

«Οι περί τέχνης αποφάσεις της Συνόδου του Τριδέντου (1564)»

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Παναγιώτης Ιωάννου

«Ο Paolo Veronese ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης: τα Πρακτικά της δίκης του (1573)»

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Παναγιώτης Ιωάννου

«Η ιεράρχηση των ειδών (genres) στη γαλλική κλασικιστική θεωρία: δυο αποσπάσματα (1667, 1708)»

Μετάφραση: Παναγιώτης Παπαπάνος

Stéphane Mallarmé, «Οι ιμπρεσιονιστές και ο Édouard Manet (1876)»

Μετάφραση: Αναστασία Μιχοπούλου

George Anthony Dondero, «Κομμουνιστικοί χειρισμοί για τον έλεγχο της τέχνης στις ΗΠΑ», Μετάφραση: Νάσια Κλάρα /«H μοντέρνα τέχνη εγκλωβισμένη στον κομμουνισμό (1949)», Μετάφραση: Άννυ Μάλαμα

«Έλληνες σπουδαστές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης (19^ος αιώνας)»

Έρευνα – κείμενο: Σταύρος Πλυμάκης

ΒΙΒΛΙΑ

Τerry Smith, καθηγητής ιστορίας και θεωρίας της σύγχρονης τέχνης, University of Pittsburgh (Μετάφραση: Νότη Κλάγκα)

Terry Smith (εισαγωγή), Foteini Vlachou (Φωτεινή Βλάχου) The Disappointed Writer. Selected Essays

Χριστίνα Δημακοπούλου, διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης, ΑΣΚΤ

Lev Manovich Η γλώσσα των νέων μέσων

Μένη Ραζή, διδάκτωρ κλασικών σπουδών, Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας

Βιργιλίου Αινειάδα

Δημήτρης Δαμάσκος, αναπληρωτής καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

Nancy H. Ramage / Andrew Ramage, Ρωμαϊκή τέχνη. Από τον Ρωμύλο έως τον Κωνσταντίνο

Νίκος Καζέρος, Msc αρχιτεκτονικής, ΕΜΠ

Κωνσταντίνα Κάλφα, Αυτοστέγαση, τώρα! Η αθέατη πλευρά της αμερικάνικης βοήθειας στην Ελλάδα

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Κωνσταντίνος Στεφανής, διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης, Τhe
London Consortium / Ειρήνη Μαρινάκη, διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης, Τhe
London Consortium

Takis, Sculptor of magnetism, light and sound, Tate Modern, 3 Ιουλίου – 27 Οκτωβρίου 2019

Κώστας Ιωαννίδης, επίκουρος καθηγητής θεωρίας και κριτικής της τέχνης, ΑΣΚΤ

Avigdor Arikha: Μια ανάσα, Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, 19 Ιουνίου – 8 Σεπτεμβρίου 2019

Άννυ Μάλαμα

Christian Zervos & Cahiers d’Art. H Αρχαϊκή Στροφή, Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο οδού Πειραιώς, 12 Δεκεμβρίου 2019 – 1 Μαρτίου 2020

© κειμένων: εκδόσεις futura / οι συγγραφείς

Με εξαίρεση τη χρήση αποσπασμάτων υπό την προϋπόθεση της ρητής αναφοράς της πηγής, δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση/αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος του περιοδικού χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

[*Corpus; abstracts #9]

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ #9

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

Corpus

Κώστας Ιωαννίδης

Φωτογράφιση μουσουλμάνων κρατουμένων στις Κέντρικές Φυλακές Σμύρνης (1919-1922): εκσυγχρονισμός, γραφειοκρατία, βιοπολιτική και οι αποτυχίες τους

Από τον Οκτώβρη του 1919 μέχρι τον Αύγουστο του 1922 η Ύπατη Αρμοσεία της Σμύρνης οργάνωσε και έθεσε σε λειτουργία έναν μηχανισμό φωτογραφικής καταγραφής των ανδρών μουσουλμάνων κρατουμένων. Η έκταση του εγχειρήματος παρέμεινε χωρίς προηγούμενο και χωρίς αντίστοιχη συνέχεια στα χρονικά της ελληνικής διοίκησης μέχρι και τα μεταπολεμικά χρόνια. Το υλικό που φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Κεντρική Υπηρεσία) και τελεί υπό ταξινόμηση απαρτίζεται από 2000 περίπου φωτογραφίες, 48 βιβλία και 286 φακέλους. Στην παρούσα μελέτη διερευνώ τις ανάγκες που ένας τέτοιος μηχανισμός κλήθηκε να εξυπηρετήσει με βάση τα θεωρητικά πρότυπα στα οποία στηρίχτηκε (το έργο του Alphonse Bertillon και του Francis Galton). Διαπιστώνεται ότι η συγκεκριμένη αρχειακή ενότητα αποκλίνει σε κρίσιμα σημεία από τις συνήθεις, κυρίως φουκωικές, εννοιολογήσεις των μηχανισμών του είδους της. Επιλέγοντας να αντιμετωπίσω ισοβαρώς τις φωτογραφικές εικόνες και τα κείμενα από την καθημερινή γραφειοκρατική ρουτίνα της φυλακής, όλα αυτά συνδεόμενα στενά μεταξύ τους, επιχειρώ να βάλω τις βάσεις για μια φαινομενολογική ανάγνωση του υλικού με τη μορφή ενός μνημείου. Για λόγους που διερευνώ η δομή που οργανώθηκε στις Κεντρικές Φυλακές της Σμύρνης απέτυχε τελικά να λειτουργήσει σύμφωνα με τους σχεδιασμούς και εμφανίζεται σήμερα στα μάτια μας σαν μια ενότητα με επενέργεια στο θυμικό. 

Ο Κώστας Ιωαννίδης είναι επίκουρος καθηγητής θεωρίας και κριτικής της τέχνης στην ΑΣΚΤ. Έχει δημοσιεύσει μελέτες πάνω στην ιστοριογραφία και την κριτική των εικαστικών τεχνών και της φωτογραφίας σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά, τα βιβλία Σύγχρονη Ελληνική Φωτογραφία: Ένας Αιώνας σε Τριάντα Χρόνια (futura, 2008), Μία “Υπερόχως Νόθος Τέχνη: Ποιητικές της Φωτογραφίας. Τέλη 19ου-αρχές 20ου αιώνα (futura, 2019) και μαζί με την Εμμανουέλα Κάντζια το Τρεις εν Πλω (ΜΙΕΤ, 2018). Την τελευταία τριετία μελετά το αρχειακό υλικό από τις Κεντρικές Φυλακές της Σμύρνης (1919-1922) που περιέχει φωτογραφίες περίπου 2000 μουσουλμάνων κρατουμένων. Την έρευνα αυτή θα συνεχίσει στις ΗΠΑ ως υπότροφος του Ιδρύματος Clark το καλοκαίρι του 2021. [ionkostas@yahoo.com]

 

Μιχάλης Χατζηδάκης

“De ludo scaccorum”. Ερμηνευτικές αναγνώσεις της απεικόνισης του σκακιστικού παιχνιδιού στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη (I)

H παρούσα μελέτη επιχειρεί να προσφέρει μια σειρά ερμηνευτικών αναγνώσεων της παρουσίας του σκακιστικού μοτίβου στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη του Μεσαίωνα της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Οι ιεραρχικές δομές που διέπουν το σκακιστικό παιχνίδι, προσφέρονταν ανέκαθεν για τη συγκρότηση μοντέλων μεταφορικής ερμηνείας, με συμβολικές-αλληγορικές, κοινωνιολογικές, ηθικοπλαστικές, θρησκευτικοπολιτικές αλλά και κοσμολογικές αναφορές. Η διπολικότητα άσπρου-μαύρου και ο δυαδικός αγωνιστικός-πολεμικός χαρακτήρας του παιχνιδιού -με την αποκλειστική αρωγή σε αντίθεση με άλλα τυχερά παιχνίδια- της κριτικής σκέψης, έμελλε να καταστήσουν το σκακιστικό μοτίβο ως ένα πρόσφορο και ιδιαίτερα δημοφιλές θέμα για αναστοχασμό πάνω σε ευρύτερα θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν την παροδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης (memento mori) την (αιώνια) ερωτική πάλη αρσενικού-θηλυκού και στο πεδίο της πολιτικής εικονογραφίας την πολεμική επικράτηση σε περιόδους έντονων θρησκευτικοπολιτικών εντάσεων καιτην ιεραρχική δόμηση του κοινωνικού οικοδομήματος στην αναζήτηση ενός ορθότερου και δικαιότερου μοντέλου (απολυταρχικής) διακυβέρνησης.

Ο Μιχάλης Χατζηδάκης είναι μεταδιδακτορικός επιστημονικός συνεργάτης στο DFG-Projekt «Bildkritik und pragmatische Bildkultur im europäischen Mittelalter. Die Libri Carolini und die karolingische Bildkunst“ στο Institut für Bild- und Kunstgeschichte στο Humboldt Universität zu Berlin. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από την τέχνη του Μεσαίωνα, της Ιταλικής Αναγέννησης και του Μπαρόκ, με ιδιαίτερη έμφαση στο πεδίο της πρόσληψης και μεταμόρφωσης της αρχαιότητας κατά την περίοδο της άνθησης των αρχαιογνωστικών σπουδών. Είναι συγγραφέας της μελέτης Ciriaco d’ Ancona und die Wiederentdeckung Griechenlands im 15 Jh., Πέτερσμπεργκ, Imhof Verlag 2017 [michail.chatzidakis@culture.hu-berlin.de].

 

Νίκος Δασκαλοθανάσης

Μέγεθος και κλίμακα: μνημείο, μνήμη και μνημειακότητα στην αμερικανική μεταμινιμαλιστική γλυπτική

Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά την έννοια του μεγέθους ως βασική παράμετρο της μνημειακότητας. Εδώ υποστηρίζεται ότι στην μετα-μεσαιωνική καλλιτεχνική παράδοση η έννοια του μεγέθους ορίζεται σε σχέση με το ανθρώπινο μάτι ως όργανο οπτικής αντίληψης: ένα έργο τέχνης είναι μνημειακό εάν το μέγεθός του προσεγγίζει το σημείο του ανθρώπινου σώματος όπου βρίσκεται ο ανθρώπινος οφθαλμός, δηλαδή εάν η κατακόρυφη διάσταση του είναι πάνω από 1,60 μέτρα περίπου. Αυτή η συνθήκη επιβάλλεται στη δυτική γλυπτική μέχρι τη δεκαετία του εξήντα, όταν μια νέα γενιά καλλιτεχνών, οι μινιμαλιστές, αμφισβήτησαν την οπτική διάσταση της μνημειακότητας υπέρ μιας νέας αντίληψης του μεγέθους, βασισμένης όχι πλέον στην αντίληψη του ακίνητου ματιού αλλά, τώρα, στη φαινομενολογική σύλληψη του κινούμενου σώματος. Οι μεταμινιμαλιστές διερεύνησαν αυτή την ιδέα μέσω της δημιουργίας τεράστιων έργων σε απομονωμένα μέρη, τα οποία εκτείνονται όχι κάθετα αλλά οριζόντια, με τρόπο που μετατρέπει την παθητική πρακτική της όρασης σε μια ενεργή εμπειρία του σώματος. Ταυτόχρονα, οι μεταμινιμαλιστές αμφισβήτησαν τη λειτουργία του μουσείου ως τόπου ενατένισης οπτικών «αγαθών». Όμως εντέλει, το θεσμικό πλαίσιο κατόρθωσε να ενσωματώσει εκ νέου τούτα τα έργα μέσα από τεχνικές του θεάματος και να μετατρέψει τον επισκέπτη τους σε φιλότεχνο τουρίστα, του οποίου το σώμα μοιάζει να συνθλίβεται από το υπερφυσικό πλέον μέγεθος του περιβάλλοντος που δημιουργήθηκε από τον καλλιτέχνη. Κατά τη δεκαετία του ’90 τα ιδρύματα τέχνης προσαρμόστηκαν κατάλληλα στη νέα εμπειρία του μεγέθους και της μνημεικότητας με τη δημιουργία τεράστιων μουσειακών χώρων όπου γιγαντιαία έργα τέχνης μοιάζει να μιμούνται από την άποψη της κλίμακας ‒και με συμβολικό τρόπο– τη συνεχώς επεκτεινόμενη διάσταση του οικονομικού κεφαλαίου των χορηγών τους.

ΤΕΥΧΟΣ #8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019 [ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2019]

Κυκλοφόρησε το όγδοο τεύχος του περιοδικού Ιστορία της τέχνης (καλοκαίρι 2019). Πρόκειται για το μοναδικό στη χώρα μας περιοδικό ακαδημαϊκού και ερευνητικού προσανατολισμού με εξειδίκευση στην ιστορία και τη θεωρία της τέχνης από την Αναγέννηση έως τις μέρες μας. Το περιοδικό, ένα πεδίο ανεξάρτητου επιστημονικού διαλόγου, απευθύνεται ταυτοχρόνως και στο συνεχώς αυξανόμενο κοινό των φιλότεχνων, στους φοιτητές, στους καλλιτέχνες, στους συλλέκτες, στους επαγγελματίες του χώρου (επιμελητές μουσείων, χώρων τέχνης, πολιτιστικών φορέων και ιδρυμάτων) και γενικότερα σε όλους εκείνους που επιθυμούν να προσεγγίσουν τα καλλιτεχνικά φαινόμενα με έναν έγκυρο και ουσιαστικό τρόπο αλλά και να ενημερωθούν κριτικά για τις νέες εκδόσεις, τις επιστημονικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, τις εκθέσεις και τα συνέδρια που πραγματοποιούνται εντός και εκτός Ελλάδας.

Στο τεύχος #8 ολοκληρώνεται το θεματικό αφιέρωμα στην εικόνα ως έννοια της ιστορίας και της θεωρίας της τέχνης ‒που κάλυψε το corpus του τεύχους #7‒ με ένα κείμενο του ομότιμου καθηγητής ιστορίας της τέχνης του Universität Hamburg Martin Warnke και ένα του Γιάννη Χατζηνικολάου, διδάκτορα του Freie Universität Berlin. Εδώ συνοψίζονται και προσεγγίζονται κριτικά οι πιο πρόσφατες εξελίξεις του πεδίου ειδικά στον γερμανόφωνο χώρο που αφορούν ό,τι έχει αποκληθεί «πολιτική εικονολογία». Δημοσιεύεται επίσης ένα κείμενο της Ειρήνης Γερογιάννη, διδάσκουσας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για την ιστορία της περφόρμανς στην Ελλάδα όπου πραγματοποιείται μια κριτική αποτίμηση της ιστορικής έκθεσης του Ζαππείου με τίτλο ««Περιβάλλον-Δράση. Τάσεις της ελληνικής τέχνης σήμερα» (1981). Παρουσιάζεται επίσης στο corpus και ένα εκτενές άρθρο του Σωτήρη Μπαχτσετζή, επίκουρου καθηγητή ιστορίας της τέχνης στο Deree ‒ The American College of Greece, που αφορά τη σύγχρονη τέχνη και, ειδικότερα, την υποδοχή εκ μέρους των αμερικανών εκπροσώπων του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, των εννοιών του χώρου αλλά και του θεατή στη ζωγραφική του Piet Mondrian.

Στο παρόν τεύχος, σε συνέχεια των δημοσιεύσεων πηγών και τεκμηρίων που αφορούν τις πρώιμες βιογραφίες καλλιτεχνών, συνεχίζεται η παρουσίαση των εισαγωγικών κειμένων των Βίων του Giorgio Vasari (που ξεκίνησε στο τεύχος # 5 του περιοδικού) με την «Εισαγωγή στις τρεις τέχνες του σχεδίου: γλυπτική, (1550, 1568)». Για πρώτη φορά παρουσιάζεται επίσης μεταφρασμένη μια διάλεξη (1910) του Rudolf Steiner για τον πίνακα της ΕΠΜΑΣ Ιδού ο νυμφίος έρχεται του Νικόλαου Γύζη που είχε εντυπωσιάσει τον γερμανόφωνο θεοσοφιστή. Πιο κοντά μας, μεταφράζεται το κείμενο (1958) του «ιδρυτή» των χάπενινγκ Allan Kaprow το οποίο εκθειάζει, παραδόξως, την «κληρονομιά» του Jackson Pollock, δηλαδή το έργο του πιο εμβληματικού εκπροσώπου της μεταπολεμικής αμερικανικής ζωγραφικής που το χάπενινγκ επιχειρεί να ξεπεράσει. Μεταφράζεται επίσης το κείμενο το οποίο ο Λέων Τρότσκι, ο μόνος από την ιστορική γενιά των μπολσεβίκων που διατήρησε ένα έντονο ενδιαφέρον για την τέχνη, δημοσίευσε λίγο πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1938) στο αμερικανικό περιοδικό Partisan Review. Στο ίδιο τεύχος περιλαμβάνονται επίσης όλα τα στοιχεία που αφορούν τη συμμετοχή της Ελλάδας στη Μπιενάλε της Βενετίας από το 1934 έως το 2019. Φυσικά, η κριτική αποτίμηση σημαντικών εκθέσεων (μεταξύ άλλων της αναδρομικής του Γιάννη Μόραλη, στην Αθήνα και του Γιάννη Σπυρόπουλου στην Πάτρα) και η βιβλιοκριτική, αποτελούν ένα από τα πλέον σημαντικά τμήματα του περιοδικού [επισημαίνουμε μόνο την ελληνική έκδοση της ιστορικής περί τοπιογραφίας μονογραφίας του Kenneth Clark (1949) και του εικαστικού μυθιστορήματος Πόλη, του Frans Masereel, (1925), με 100 ξυλογραφίες].

Τη διεύθυνση του περιοδικού έχει ο Νίκος Δασκαλοθανάσης, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στην ΑΣΚΤ ενώ Συνεργάτες Σύνταξης είναι ο Παναγιώτης Ιωάννου, αναπληρωτής καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και η Άννυ Μάλαμα, επιμελήτρια του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.

Ένα Μουσείο – Μια Ιστορία 100 Χρόνων – Σύγχρονα Σχόλια #ΜΝΕΠ #invitation #exhibition

Στο πλαίσιο του εορτασμού των εκατό χρόνων από την ίδρυσή του, το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού σε ένα εμβληματικό μνημείο, στο Τζαμί Τζισδαράκη, την πρώτη του στέγη πριν από εκατό χρόνια, παρουσιάζει την έκθεση:

                             Ένα Μουσείο – Μια Ιστορία 100 Χρόνων – Σύγχρονα Σχόλια

μια έκθεση δυναμικής διάδρασης σύγχρονων εικαστικών με τις συλλογές του Μουσείου.

Οι καλλιτέχνες προσκαλούνται να «σχολιάσουν» με τα έργα τους τον χώρο, τον χρόνο, την ιστορία, τη συλλεκτική και εκθεσιακή πολιτική του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού και το πολιτισμικό φορτίο των αντικειμένων των συλλογών του.

Ο Γιάννης Αδαμάκης, η Βάσια Α. Βανέζη, η Λυδία Βενιέρη, η Σοφία Βλαζάκη, η Μαρία Γρηγορίου, ο Στέλιος Καραμανώλης, η Ζωή Κεραμέα, η Αφροδίτη Λίτη, ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, η Τούλα Πλουμή, ο Μάκης Φάρος και ο Τάκης Ζερδεβάς, και η Γιούλα Χατζηγεωργίου, εκκινώντας από ένα αντικείμενο-έκθεμα, προτείνουν τη δική τους ανάγνωση, το δικό τους εικαστικό σχόλιο, εστιάζοντας στην πολυκύμαντη –και αλληλένδετη με τη νεότερη ελληνική ιστορία και την κυρίαρχη εθνική, πολιτική ιδεολογία– συλλεκτική πολιτική του Μουσείου.

Στην έκθεση «παρεμβάλλονται» επίσης τα προερχόμενα από τις δεκαετίες του 1960 και 1970, προορισμένα για τον Εθνικό Οργανισμό Ελληνικής Χειροτεχνίας, σχέδια του Δημοσθένη Κοκκινίδη καθώς και τα φιλοτεχνημένα από κοινού με την σύντροφό του Πέπη Σβορώνου ζωγραφιστά φορέματα, «σχόλια» με τη σειρά τους στη διαχρονικότητα αυτού του διαλόγου μεταξύ παράδοσης και νεοτερικότητας, παράδοσης και σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής.

 

Επιμέλεια:

Έλενα Μελίδη, Αρχαιολόγος και Ιστορικός, Διευθύντρια του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού

Δρ Άννυ Μάλαμα, Ιστορικός της τέχνης, Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού

Λουΐζα Καραπιδάκη, Ιστορικός της τέχνης και Αρχαιολόγος

 

Εγκαίνια Έκθεσης: Σάββατο 8 Δεκεμβρίου, ώρα 12.00

Διάρκεια Έκθεσης: 8 Δεκεμβρίου 2018 – 28 Φεβρουαρίου 2019

Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

ΤΕΥΧΟΣ #7 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2018

Κυκλοφόρησε το έβδομο τεύχος του περιοδικού Ιστορία της τέχνης (καλοκαίρι 2018). Πρόκειται για το μοναδικό στη χώρα μας περιοδικό ακαδημαϊκού και ερευνητικού προσανατολισμού με εξειδίκευση στην ιστορία και τη θεωρία της τέχνης από την Αναγέννηση έως τις μέρες μας. Το περιοδικό, ένα πεδίο ανεξάρτητου επιστημονικού διαλόγου, απευθύνεται ταυτοχρόνως και στο συνεχώς αυξανόμενο κοινό των φιλότεχνων, στους φοιτητές, στους καλλιτέχνες, στους συλλέκτες, στους επαγγελματίες του χώρου (επιμελητές μουσείων, χώρων τέχνης, πολιτιστικών φορέων και ιδρυμάτων) και γενικότερα σε όλους εκείνους που επιθυμούν να προσεγγίσουν τα καλλιτεχνικά φαινόμενα με έναν έγκυρο και ουσιαστικό τρόπο αλλά και να ενημερωθούν κριτικά για τις νέες εκδόσεις, τις επιστημονικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, τις εκθέσεις και τα συνέδρια που πραγματοποιούνται εντός και εκτός Ελλάδας.

Στο τεύχος #7 (Ιούλιος 2018) περιλαμβάνεται καταρχάς ένα θεματικό αφιέρωμα στην εικόνα ως έννοια της ιστορίας και της θεωρίας της τέχνης. Σε αυτό το πλαίσιο μεταφράζονται κείμενα του Hans Belting και του David Freedberg, που προσεγγίζουν ορισμένες από τις πλέον σημαίνουσες όψεις του ζητήματος της αντιμετώπισης της εικόνας από την πλευρά της θεωρίας, της ιστορίας και της μεθοδολογίας της ιστορίας της τέχνης. Δημοσιεύονται επίσης και πρωτότυπα ελληνόγλωσσα άρθρα τα οποία αφορούν από τη μια την ιστοριογραφία του θέματος και από την άλλη τη λειτουργία της εικόνας στη σύγχρονη τέχνη.

Στο παρόν τεύχος επίσης, σε συνέχεια των δημοσιεύσεων πηγών και τεκμηρίων που αφορούν τις πρώιμες βιογραφίες των σημαντικών καλλιτεχνών της δυτικής παράδοσης, παρουσιάζονται τα προοίμια στις τέχνες του σχεδίου από τις μνημειώδεις Vite (1550, 1568) του Giorgio Vasari, o Bίος του Caravaggio από τον Giovanni Baglione (1642) και από τον Giovan Pietro Bellori (1672) καθώς και ο Βίος των αδελφών Ian και Hubrecht van Eyck (1604), από το Βιβλίο των ζωγράφων του επονομαζόμενου «ολλανδού Βαζάρι», Karel van Mander.

Στο ίδιο τεύχος περιλαμβάνεται επίσης η Εισήγηση του Αντρέι Ζντάνoφ στο πρώτο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων (1934) η οποία αποτελεί το ιδρυτικό κείμενο του «αισθητικού» δόγματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Φυσικά, η κριτική αποτίμηση σημαντικών εκθέσεων (μεταξύ άλλων ένα εκτενές κριτικό δοκίμιο για την πολυσυζητημένη documenta 14 που παρουσιάσθηκε στην Αθήνα και το Κάσελ) και η βιβλιοκριτική (μεταξύ άλλων οι πρόσφατες ελληνικές εκδόσεις του σημαντικότερου πονήματος του Maurice Merleau-Ponty Η φαινομενολογία της αντίληψης και του κλασικού έργου του Erwin Panofsky, Γοτθική αρχιτεκτονική και σχολαστικισμός καθώς και οι ιστορικές μεταφράσεις στα ελληνικά γραπτών των Λεονάρντο ντα Βίντσι ‒ Λεόν Μπαττίστα Αλμπέρτι ‒ Αντρέα Πότσο από τον Παναγιώτη Δοξαρά, σε επιμέλεια Παναγιώτη Ιωάννου) αποτελούν, σε ιδιαίτερη έκταση και αυτή τη φορά, ένα από τα πλέον σημαντικά τμήματα του περιοδικού.

Τη διεύθυνση του περιοδικού έχει ο Νίκος Δασκαλοθανάσης, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στην ΑΣΚΤ ενώ Συνεργάτες Σύνταξης είναι ο Παναγιώτης Ιωάννου, αναπληρωτής καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και η Άννυ Μάλαμα, επιμελήτρια του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.

[*EDITORIAL #7]

Φιοντόρ Σουρπίν, Πρωινό στην πατρίδα μας, 1946-1948, λάδι σε καμβά, 232 x 167 εκ., Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα

EDITORIAL #7

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

Στο παρόν τεύχος μπορεί να διαπιστωθεί μια μικρή καινοτομία: μετά από πέντε χρόνια κυκλοφορίας, κρίναμε ότι το περιοδικό μπορεί να προχωρήσει σε ένα θεματικό αφιέρωμα, εδώ επιλέχτηκε η εικόνα ως έννοια της ιστορίας και της θεωρίας της τέχνης.

Τα αφιερώματα είναι πάντοτε κάπως ριψοκίνδυνα. Κατά πρώτον πρέπει να βεβαιωθεί κανείς ότι στοχεύουν σωστά, ότι δηλαδή έχει επιλεγεί ένα ζήτημα αιχμής. Κατά δεύτερο, ότι θίγονται κάποιες ουσιαστικές, και όχι κάποιες δευτερεύουσες πλευρές του θέματος. Το δεύτερο ας το κρίνει ο αναγνώστης. Ας προστεθεί μόνο ότι η απουσία εξειδίκευσης στην Ελλάδα σε ζητήματα θεωρίας της ιστορίας της τέχνης κατέστησε αναγκαία την προσφυγή και σε μεταφράσεις. Ανεξαρτήτως του εάν συμφωνεί κανείς με τις θέσεις του Hans Belting ή του David Freedberg θεωρούμε ότι τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ προσεγγίζουν ορισμένες σημαίνουσες όψεις του ζητήματος από την πλευρά της θεωρίας, της ιστορίας και της μεθοδολογίας της ιστορίας της τέχνης. Άμεσα συσχετιζόμενο είναι και το κείμενο του Horst Bredekamp «Μια παραμελημένη παράδοση; Η ιστορία της τέχνης ως Bildwissenschaft» που έχει δημοσιευθεί σε προηγούμενο τεύχος του περιοδικού[1]. Σίγουρα για το ζήτημα έχει συσσωρευτεί ήδη μια ογκώδης πολύγλωσση βιβλιογραφία Θεωρούμε ωστόσο ότι και με τα πρωτότυπα ελληνόγλωσσα κείμενα που δημοσιεύουμε εδώ ‒το ένα για την ιστοριογραφία και τη θεωρία του ζητήματος, το έτερο για τη λειτουργία της εικόνας στη σύγχρονη τέχνη‒ ολοκληρώνεται προς το παρόν ένα πρώτο corpus.

Σε ό,τι αφορά τώρα την ορθή στόχευση ας παρασχεθούν κάποιες διευκρινήσεις. Με τον όρο εικόνα νοούνται εδώ οι πάσης φύσεως ‒θρησκευτικές ή μη‒ αναπαραστάσεις που συνδέονται με τις εικαστικές τέχνες, έτσι όμως όπως γίνονται αντιληπτές τις τελευταίες δεκαετίες από αρκετούς ιστορικούς τέχνης, δηλαδή ως μια διευρυμένη περιοχή η οποία περιλαμβάνει και έργα με μη καλλιτεχνικό περιεχόμενο. Εικόνες δηλαδή θα θεωρηθούν εδώ οι καλλιτεχνικές αλλά, ορισμένες φορές, και οι μη καλλιτεχνικές οπτικές αναπαραστάσεις (τα «λιγότερο» οπτικά έργα της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής ή άλλων μεικτών τύπων έκφρασης δεν θα χρησιμοποιηθούν παρά μόνο παρεμπιπτόντως ως παραδείγματα). Κριτήριο για τον ορισμό της εικόνας είναι τόσο η αναπαραστατική της ικανότητα όσο και το υλικό υπόστρωμα επί του οποίου αποτυπώνεται (το ξύλο, ο καμβάς, το χαρτί, ακόμη και η κυτταρινοειδής ταινία ή η οθόνη). Τα όρια βεβαίως μια τέτοιας διεύρυνσης είναι σήμερα φλέγον ζήτημα για την ιστορία της τέχνης, ζήτημα το οποίο συνδέεται ευθέως με το ίδιο της το επιστημολογικό καθεστώς. Η ιστορία της τέχνης θα παραμείνει άραγε ένας επιστημονικός κλάδος που θα μελετά τα έργα τέχνης ή θα μετατραπεί ‒έχει άραγε ήδη μετατραπεί;‒ σε μια ιστορική, ίσως και ανθρωπολογική, επιστήμη των εικόνων;

Καθώς η αναζήτηση των ορίων της ιστορίας της τέχνης είναι εδώ καίριας σημασίας, το θέμα δεν θα προσεγγιστεί από την πλευρά των οπτικών ή των πολιτιστικών σπουδών, δεν θα μας απασχολήσουν δηλαδή ούτε διαδικασίες λογοκρισίας (για παράδειγμα αποκαθηλώσεις ηθικά επιλήψιμων αναπαραστάσεων) ούτε ζητήματα επίθεσης κατά συμβόλων (ως αντίδραση σε έκπτωτα πολιτικά καθεστώτα ‒ από την έκρηξη της γαλλικής επανάστασης έως την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, για να παραπέμψουμε στα πιο γνωστά παραδείγματα). Φυσικά και αυτά τα ζητήματα υποφώσκουν αναπόφευκτα σε κάθε σχετική συζήτηση. Η προσοχή μας ωστόσο θα εστιαστεί κυρίως στη λειτουργία των εικόνων ‒και στη θεωρία που τις αφορά‒ ως υλικού για την παραγωγή συμπερασμάτων που συνδέονται με την ιστοριογραφική παράδοση την οποία έχει συγκροτήσει η ιστορία της τέχνης σε συνδυασμό, αναπόφευκτα, και με άλλα επιστημονικά πεδία. Ακριβώς επειδή το ζήτημα της χρήσης των εικόνων από την ιστορία της τέχνης είναι εδώ το κεντρικό ζητούμενο, δεν θα παρακαμφθούν ούτε τα μεγάλα ιστορικά παραδείγματα των νεότερων χρόνων που συνδέθηκαν με τη χρήση της εικόνας σε ένα φορτισμένο πολιτικό και θρησκευτικό περιβάλλον ‒το κεντρικό παράδειγμα αφορά εδώ την εικονομαχία στις ισπανοκρατούμενες Κάτω Χώρες τον 16^ο αιώνα‒ ούτε η σημερινή λειτουργία της εικόνας στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής παραγωγής. Υπό αυτή την πολλαπλή, αλλά, ταυτοχρόνως, συγκεκριμένη οπτική τα κείμενα που ακολουθούν ελπίζουμε ότι θα δώσουν το έναυσμα για έναν γόνιμο στοχασμό γύρω από το σημερινό καθεστώς της ιστορίας της τέχνης, για να παραφράσουμε ελαφρώς τον Argan, ως δυτικής επιστήμης[2].

 

Νίκος Δασκαλοθανάσης

[1] Ιστορία της τέχνης, 5, καλοκαίρι 2016, σσ. 100-111 (μτφρ. Ίλια Μοττάκη).

[2] Και μια οφειλόμενη διόρθωση. Στο #6, από το κείμενο της Δέσποινας Τσούργιαννη με τίτλο «’Η φιλαρέσκεια απεπνίγη διά να εξαρθή η τέχνη’: οι αυτοπροσωπογραφίες της Θάλειας Φλωρά Καραβία» εκ παραδρομής δεν απαλείφθηκαν οι παραπομπές σε τρεις εικόνες [εικ. 8, εικ. 9, εικ.10] που δεν συμπεριελήφθησαν τελικώς ώστε να υπάρξει νέα αρίθμηση για τις τρεις επόμενες. Η παραδρομή αυτή δεν επηρεάζει (με εξαίρεση την παραπομπή μετά την εικόνα 7 απευθείας στην εικόνα 11) την ανάγνωση του κειμένου.