ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ #6
Περιοδικό
Ιστορία της Τέχνης
Corpus
Παναγιώτης Τουρνικιώτης
Τόπος-άτοπος: Από τον Ροδάκη ως το Team 10. Η αρχιτεκτονική εκλογίκευση του πρωτόγονου ως μοντέρνου και ως κριτική του μοντέρνου
Ο Γιώργος Κανδύλης, ο Aldo van Eyck και οι Smithsons ξεκίνησαν από διαφορετικούς τόπους, με διαφορετική παιδεία και συναντήθηκαν σε μια ‘οικογένεια’ εκλεκτικής συγγένειας, το Team 10, στην οποία επιχείρησαν την κριτική του μοντέρνου, που προσπάθησαν να στηρίξουν στην αρχιτεκτονική εκλογίκευση του πρωτόγονου και του πρωτογενούς. Οι τόποι στους οποίους αναφέρονται, το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα, τα χωριά των Dogons στην Αφρική και οι εργατικές γειτονιές του Λονδίνου, είναι στην ουσία τους τόποι-άτοποι, μια ιδανική ετεροτοπία, αν όχι μια ουτοπία, που υπήρξε πραγματικά και ίσως να υπάρχει ακόμα, έστω δυνητικά. Η προβολή της ουτοπίας αυτής στη σύγχρονη εποχή ήταν μια προσπάθεια υπέρβασης της μοντέρνας πόλης από κοινωνική, πολιτική και αρχιτεκτονική οπτική γωνία. Οι Smithsons, ο Κανδύλης και ο Aldo van Eyck δεν είδαν όμως την αρχιτεκτονική ως μέσο για να λύνεις προβλήματα, αλλά ως φορέα νοήματος και άρα ως γλώσσα. Η μεγαλύτερη συνεισφορά τους ήταν η προσπάθεια να προσδιορίσουν από την αρχή το χτισμένο νόημα της αρχιτεκτονικής για να το χτίσουν. Και με αυτή την έννοια, προσπάθησαν να χτίσουν θεωρίες της αρχιτεκτονικής.
Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης διδάσκει θεωρία της αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Έχει δημοσιεύσει κριτικά δοκίμια και βιβλία για την αρχιτεκτονική και για την πόλη, με έμφαση στους νεώτερους χρόνους και τη μοντέρνα εποχή. Ο Le Corbusier και η μητροπολιτική Αθήνα είναι δύο μεγάλα και ανοιχτά κεφάλαια της πιο πρόσφατης δραστηριότητάς του. [ptournikiotis@arch.ntua.gr]
Νίκος Πεγιούδης
Η κρίση της διανοητικής εργασίας και το γερμανικό κίνημα εφαρμοσμένων τεχνών στις αρχές του 20ού αιώνα
Το άρθρο προτείνει μια ριζική επαναπροσέγγιση του γερμανικού κινήματος εφαρμοσμένων τεχνών των αρχών του 20ού αιώνα. Επιχειρώντας να καταργήσει τον διαχωρισμό ανάμεσα στις ελεύθερες και τις εφαρμοσμένες τέχνες, το κίνημα αυτό συνεισέφερε σημαντικά στην αναγνώριση της καλλιτεχνικής αξίας αντικειμένων καθημερινής χρήσης, αμφισβητώντας την αυτονομία της τέχνης και αποτελώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο προπομπό των καλλιτεχνικών πρωτοποριών του Μεσοπολέμου. Παραδόξως, ενώ τα επιτεύγματα του κινήματος έχουν εξεταστεί λεπτομερώς στην ιστοριογραφία της τέχνης σε ένα πλαίσιο ηρωικών πολλές φορές πορτραίτων των πρωταγωνιστών του, τα αίτια αυτής της πρωτοφανούς κλίμακας παρέμβασης στον χώρο των εφαρμοσμένων τεχνών παραμένουν αδιερεύνητα. Μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους προς αυτήν την κατεύθυνση, επιχειρείται η ακριβέστερη ένταξη του κινήματος στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό του πλαίσιο, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο καίρια – αν και παραγνωρισμένα στην έρευνα – ζητήματα όπως η κρίση της διανοητικής και καλλιτεχνικής εργασίας, επαγγελματικά και συντεχνιακά συμφέροντα καθόρισαν τις παρεμβάσεις και διαμόρφωσαν την ταυτότητα του εν λόγω κινήματος.
Ο Νίκος Πεγιούδης είναι διδάκτωρ του University College London. Ο τίτλος της διατριβής του είναι Artists and Radicalism in Germany, 1890-1933: Reform, Politics and the Paradoxes of the Avant-Garde. Το ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται σε ζητήματα κοινωνικής ιστορίας της τέχνης στην κεντρική και δυτική Ευρώπη του 19ου και 20ού αιώνα όπως η καλλιτεχνική εργασία και η εκπαίδευση καθώς και η σχέση της μεταρρύθμισης των εφαρμοσμένων τεχνών με τα κινήματα της πρωτοπορίας του μεσοπολέμου. Αυτή την περίοδο προετοιμάζει την έκδοση της διδακτορικής του διατριβής. [nikos.peior@gmail.com]
Eλεονώρα Βρατσκίδου
O Θεόφιλος στην Ευρώπη: ιστορία δυο εκθέσεων και μιας παρ’ ολίγον
Στηριζόμενη σε πρωτότυπη αρχειακή έρευνα, η παρούσα μελέτη φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές της εκθεσιακής ιστορίας του ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (π. 1870-1934) εκτός Ελλάδας. Με άξονα την ιστορία της πρόσληψης της επονομαζόμενης «ναΐφ» δημιουργίας στην Ευρώπη, διερευνώνται οι πρώτες ατελέσφορες απόπειρες παρουσίασης του Θεόφιλου στο Παρίσι κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930, και, στη συνέχεια, οι μεγάλες ατομικές εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Κunsthalle της Βέρνης, το 1960 και στο Musée des Arts Décoratifs στο Παρίσι, το 1961, με πρωτοβουλία του εκδότη τέχνης και κύριου συλλέκτη του ζωγράφου Στρατή Ελευθεριάδη-Tériade.
Η Ελεονώρα Βρατσκίδου είναι διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης (École des Hautes Études en Sciences Sociales, Παρίσι). Ως υπότροφος του Iδρύματος Alexander von Humboldt Stiftung, εκπονεί μεταδιδακτορική έρευνα στο Technische Universität του Βερολίνου με θέμα τη διδασκαλία της ιστορίας της τέχνης στις ακαδημίες καλών τεχνών και τον ρόλο της καλλιτεχνικής πράξης στη διαμόρφωση της ιστορίας της τέχνης ως επιστήμης κατά τον 19ο αιώνα [evratskidou@gmail.com].
Δέσποινα Τσούργιαννη
«Η φιλαρέσκεια απεπνίγη διά να εξαρθή η τέχνη»: οι αυτοπροσωπογραφίες της Θάλειας Φλωρά Καραβία
Τα τελευταία χρόνια είναι αισθητή, κυρίως στον χώρο της ιστοριογραφίας και λιγότερο σε αυτόν της Ιστορίας της Τέχνης, η στροφή προς τη διερεύνηση του γυναικείου αυτοβιογραφικού Λόγου, είτε πρόκειται για γραπτά τεκμήρια (αυτοβιογραφίες, αλληλογραφία) είτε για εικαστικά (αυτοπροσωπογραφίες). Αξιοποιώντας την εξαιρετικά γόνιμη οπτική του φύλου, η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να αναδείξει και να ερμηνεύσει τις πολυάριθμες αυτοπροσωπογραφίες μιας από τις σημαντικότερες και πιο παραγωγικές γυναίκες ζωγράφους, της Θάλειας Φλωρά Καραβία. Παράλληλα, στοιχεία που αρύονται από το αδημοσίευτο προσωπικό αρχείο της ζωγράφου (Αυτοβιογραφία και Επιστολές) συμπληρώνουν αρμονικά το φόντο δημιουργίας των έργων και μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε το μωσαϊκό ρόλων και ταυτοτήτων που συνθέτει τη γυναικεία καλλιτεχνική υποκειμενικότητα.
Η Δέσποινα Τσούργιαννη είναι διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης του ΕΚΠΑ. Η διδακτορική της διατριβή με θέμα τη ζωγράφο Θάλεια Φλωρά Καραβία εκδόθηκε σε βιβλίο το 2005. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα και οι δημοσιεύσεις της επικεντρώνονται κυρίως στη νεότερη ελληνική τέχνη με έμφαση στην καλλιτεχνική δημιουργία και δράση των γυναικών στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.[despts@gmail.com]
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 