Category Archives: ΤΕΥΧΟΣ #1

Περιεχόμενα τευχών 1-9 #index

Υποβολή σχολίου

Ιστορία της τέχνης: Ευρετήριο περιεχομένων τευχών 1-9 #index [pdf]

itt01-09-indexDownload

[*Editorial #1]

Υποβολή σχολίου

exofyl

EDITORIAL #1

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

Ένα περιοδικό για την ιστορία της τέχνης; Στην Ελλάδα; Σήμερα; Στην παρούσα συγκυρία; Τα ερωτήματα μοιάζουν εύλογα για όποιον γνωρίζει τον χώρο της ιστορίας της τέχνης στην Ελλάδα μα και για όποιον δεν τον γνωρίζει. Στον πρώτο θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ακριβώς σήμερα η ιστορία της τέχνης στη χώρα μας φαίνεται να έχει πλέον κατακτήσει ένα καθεστώς που της επιτρέπει και να αρθρώσει τον δικό της λόγο και να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό. Η έκδοση λοιπόν ενός περιοδικού για την ιστορία της τέχνης, για πρώτη φορά, στην Ελλάδα, σήμερα, μοιάζει όχι απλώς επιθυμητή αλλά επιβεβλημένη. Στον δεύτερο θα μπορούσε κανείς να απαντήσει ότι η κρισιμότητα της συγκυρίας –και σήμερα η συγκυρία στην Ελλάδα είναι σίγουρα κρίσιμη– αποτελεί μέρος της ιστορίας. Και η επιτυχία οποιουδήποτε εγχειρήματος –ειδικά εκείνων που καταπιάνονται με την ιστορία– εξαρτάται από τη σχέση που μπορεί να διατηρήσει με το ιστορικό παρόν, ανεξαρτήτως συγκυριών. Κι αυτός ακριβώς είναι ο διπλός στόχος του περιοδικού: από τη μια να αναδείξει, μα και να υποστηρίξει και να διευρύνει, την έρευνα στο πεδίο της ιστορίας της τέχνης στην Ελλάδα σήμερα και από την άλλη να συγκροτήσει, στο μέτρο που του αναλογεί, μια ζωντανή σχέση με το παρόν.

Στο περιοδικό δημοσιεύονται λοιπόν κείμενα ιστορίας της τέχνης, από την Αναγέννηση έως τις μέρες μας, που λαμβάνουν υπόψη τις μεθοδολογικές εξελίξεις του πεδίου, αποτελούν προϊόν πρωτότυπης έρευνας και έχουν γραφτεί κατά κανόνα στην ελληνική γλώσσα. Η ιστορική μελέτη των καλλιτεχνικών φαινομένων των νεότερων χρόνων αποτελεί την κατεξοχήν περιοχή της έρευνας. Βεβαίως, η διεύρυνση του πεδίου της ιστορίας της τέχνης σε ό,τι αφορά το ίδιο το προς μελέτη αντικείμενο, το χώρο και το χρόνο –μια ιστορία της τέχνης, ας πούμε, ως παγκόσμια ιστορία των εικόνων ή των πολιτιστικών αναπαραστάσεων στην εποχή της μεταποικιοκρατίας– αποτελεί πλέον γεγονός. Kάθε παρόμοια διεύρυνση ωστόσο για να είναι ουσιαστική οφείλει να βαδίζει παράλληλα, το λιγότερο, με τον προσδιορισμό των θεμελιωδών ερευνητικών προβλημάτων που την κατέστησαν αναγκαία. Και είναι αναμφίβολο ότι σε αυτό το σημείο υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά να γίνει.

Ως συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση στο περιοδικό δημοσιεύονται, με την ευθύνη της Σύνταξης, τεκμήρια και πηγές που απαρτίζουν τη Γραμματεία της ιστορίας της τέχνης –σε αυτό το τεύχος δημοσιεύεται η περίφημη διάλεξη του 1664 για την Ιδέα του Bellori, το πρώτο κείμενο του Gramsci για τους φουτουριστές, και τρεις ανέκδοτες επιστολές του Σπυρίδωνα Λάμπρου στον Adolfo Venturi. Το περιοδικό συγκεντρώνει και παρουσιάζει επίσης σχολιασμένες βιβλιογραφικές πληροφορίες (σε αυτό το τεύχος, Julius von Schlosser, Die Kunstliteratur: εκδόσεις και μεταφράσεις και εκδόσεις της «Πραγματείας περί ζωγραφικής» του Leonardo da Vinci: βιβλιογραφικός προσανατολισμός).

Δεν χρειάζεται νομίζω να υπογραμμιστεί ότι η νεοελληνική τέχνη –και η ιστορία της– μέσα από τον γόνιμο διάλογο με τα εκτός συνόρων καλλιτεχνικά ρεύματα, αποτελεί μια ερευνητική περιοχή που θα έχει αδιάλειπτη παρουσία στις σελίδες του περιοδικού. Ταυτοχρόνως, μέσα από τη στήλη της βιβλιοκριτικής και της τεχνοκριτικής το περιοδικό συνδιαλέγεται με την παραγωγή των ημερών μας παρουσιάζοντας με κριτικό τρόπο ελληνικές και ξένες εκδόσεις που αφορούν την ιστορία της τέχνης και εκθέσεις ελλήνων ή ξένων καλλιτεχνών οι οποίες πραγματοποιούνται εντός ή εκτός Ελλάδας. Ειδικά σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη τέχνη το ζήτημα είναι ιδιαιτέρως κρίσιμο. Στόχος του περιοδικού σε αυτό το σημείο είναι να καλλιεργήσει τη δυνατότητα παραγωγής ενός κριτικού περί τέχνης λόγου που να διαφοροποιείται από την –χωρίς άλλο σημαντικότατη– τρέχουσα τεχνοκριτική, χάρη ακριβώς στην ιστορική οπτική για το παρόν την οποία οφείλει να υιοθετεί. Γι’ αυτό το λόγο, το περιοδικό θα καλύπτει κυρίως εκθέσεις που έχουν θεσμικό, θεματικό, ιστορικό, αναδρομικό ή ομαδικό χαρακτήρα, που δίνουν δηλαδή τη δυνατότητα να διαμορφωθεί μια ιστορική εικόνα για το σύγχρονο.

Ως προς τον έτερο πόλο του περιοδικού, τη θεωρία της τέχνης, τα πράγματα εμφανίζονται πιο περίπλοκα. Ο σύνθετος χαρακτήρας της συζήτησης που αφορά την έννοια «θεωρία» δεν επιτρέπει απλές οροθετήσεις. Ας ειπωθεί μόνο ότι ενδιαφέρει ιδιαιτέρως τόσο η ιστορία του περί τέχνης στοχασμού όσο και η θεωρία που παράγεται από τον ιστορικό περί τέχνης λόγο. Με αυτή την έννοια ιστορία και θεωρία της τέχνης εκλαμβάνονται εδώ ως συγκοινωνούντα δοχεία.

Η αναγκαιότητα ίδρυσης ενός περιοδικού στην Ελλάδα για την ιστορία της τέχνης γίνεται προφανέστερη εάν υπογραμμισθεί το μάλλον άγνωστο ή, έστω, ελάχιστα προβεβλημένο γεγονός πως η «ηλικία» τούτης της επιστήμης στη χώρα μας, ξεπερνά τον ενάμιση αιώνα. Πράγματι, όπως δείχνει η Ελεονώρα Βρατσκίδου μέσα από τη μελέτη υλικού που έρχεται για πρώτη φορά στο φως και δημοσιεύεται εδώ, η ιστορία της τέχνης διδάχθηκε στην Ελλάδα στο Σχολείο των Τεχνών, τη σημερινή ΑΣΚΤ, ήδη το 1844 και ακόμη συστηματικότερα τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Στις επόμενες σελίδες η Εύα Φωτιάδη συνδέει την ιστορία της τέχνης με το σήμερα ερευνώντας το πώς η έννοια του εμπνευσμένου επιμελητή ως «ατομικού» δημιουργικού υποκειμένου αποτελεί μάλλον έναν «μύθο» της ελλιπώς μελετημένης θεσμικής ιστορίας της σύγχρονης τέχνης, έναν μύθο που υπηρετεί κυρίως επικοινωνιακές και επαγγελματικές ανάγκες. Στη συνέχεια ο Αλέξανδρος Τενεκετζής στρέφεται προς τη μελέτη της δημόσιας γλυπτικής στην Ευρώπη του μεσοπολέμου δείχνοντας το πώς η μνήμη «μεταμορφώθηκε» μέσω της τέχνης ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε κοινωνικής ομάδας. Θέση του συγγραφέα είναι ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα ευρωπαϊκά κράτη επεχείρησαν να ελέγξουν τη συλλογική μνήμη με στόχο τη δημιουργία μιας «ενιαίας» εθνικής συνείδησης. Κατόπιν, ο Άρης Σαραφιανός συντάσσει τα πορίσματα της έρευνάς του στα αρχεία του Βασιλικού Κολλεγίου των Χειρουργών της Αγγλίας ερμηνεύοντας το εντελώς άγνωστο έως τώρα υλικό των διαλέξεων του Anthony Carlisle στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου όπου εξελέγη καθηγητής ανατομίας το 1808. Η σημασία του αδημοσίευτου αυτού υλικού είναι μεγάλη γιατί καθιστά εμφανή τόσο την αλληλεπίδραση τέχνης και επιστήμης όσο και τη λανθάνουσα πολιτική αντιπαράθεση που εμπεριέχουν –μέσω της διατύπωσης διαφορετικών αντιλήψεων για την ανατομία– οι πολλαπλές αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος.

Με στόχο την καλλιέργεια αμφίδρομων σχέσεων με ιστορικούς τέχνης που δραστηριοποιούνται εκτός ελληνικών συνόρων, το περιοδικό φιλοξενεί σε κάθε τεύχος του ένα, κατά κανόνα, μη ελληνόφωνο κείμενο που επιλέγεται και μεταφράζεται με την ευθύνη της Σύνταξης. Στο παρόν τεύχος ο ομότιμος καθηγητής του Northwestern University, Otto Karl Werckmeister, μιλά, με νέο τρόπο, για την πολυσυζητημένη σχέση του Klee με τη μουσική.

Στη συνέχεια, ο Νίκος Χατζηνικολάου προσεγγίζει ορισμένες νέες «χρήσεις» ενός εμβληματικού πίνακα του Greco που συνδέονται ευθέως με τις «ανάγκες» όσων τον «κατα-χρώνται». Η Ευγενία Αλεξάκη, κατόπιν, παραθέτει πολύ σημαντικά στοιχεία γύρω από ένα ζήτημα που ταλανίζει τις ανθρωπιστικές επιστήμες, συχνά λόγω μιας επιστημονικοφανούς άγνοιας, καθιστώντας τες έρμαιο μιας αντίληψης η οποία ποσοτικοποιεί την ποιότητα: την βιβλιομετρική ανάλυση, με γνωστότερη παράμετρο τον περίφημο impact factor. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την ιστορία της τέχνης η ερευνήτρια δείχνει το πώς παρόμοιες αντιλήψεις απηχούν συχνότατα τόσο τον «επεκτατισμό» των θετικών επιστημών όσο και την, κάθε άλλο παρά αθώα, απόπειρα αποκλειστικής ταύτισης της «αγγλοφωνίας» με την επιστημονική lingua franca.

Μια πρωτότυπη έρευνα του Κωνσταντίνου Βασιλείου για τη σύγχρονη τέχνη, η ελληνική έκδοση του opus magnum της Frances Yates, Η τέχνη της μνήμης, η μετάφραση και η έκδοση, για πρώτη φορά, από τους έλληνες ερευνητές Σπήλιο Αργυρόπουλο και Βασιλική Κολοκοτρώνη μιας συνέντευξης του Νικόλαου Κάλας από τα αρχεία του Smithsonian, απαρτίζουν, γι αυτό το τεύχος, τη στήλη της βιβλιοκριτικής.

Το ελληνικό περίπτερο που έστησε στο Palais de Tokyo, στο Παρίσι, η Νάντια Αργυροπούλου σε συνεργασία με τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη υπό τον τίτλο “Ηell as pavilion”, η έκθεση –στο Frans Hals Museum του Χάαρλεμ– έργων του Frans Hals που αντιπαραβάλλονται με πίνακες του Rembrandt, του Rubens και του Τισιανού και τέσσερις εκθέσεις φωτογραφίας στην Αθήνα, συμπληρώνουν τη στήλη της τεχνοκριτικής.

Ένα ελληνικό περιοδικό για την ιστορία και τη θεωρία της τέχνης έχει πλέον, για πρώτη φορά, τυπωθεί και βρίσκεται στα χέρια του αναγνώστη. Η πορεία του θα καθοριστεί από δυο αλληλεξαρτώμενους παράγοντες: από την ποιότητά του και από την υποδοχή που θα του επιφυλάξει το κοινό του. Εάν και οι δυο αυτοί παράγοντες σημανθούν με πρόσημο θετικό τότε μια κρίσιμη συγκυρία θα έχει μετατραπεί σε ευτυχή, στην Ελλάδα, σήμερα.

Νίκος Δασκαλοθανάσης

[*ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ #1]

Υποβολή σχολίου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ #1

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

Corpus

Ελεονώρα Βρατσκίδου, διδάκτωρ, EHESS, Παρίσι
«Αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα: η διδασκαλία του Γρηγόριου Παπαδόπουλου και του Στυλιανού Κωνσταντινίδη στο Σχολείο των Τεχνών» (I)

Εύα Φωτιάδη, λέκτορας, Universiteit van Amsterdam
«Ο επιμελητής εκθέσεων σύγχρονης τέχνης και ο ‘κανόνας’ του δημιουργικού υποκειμένου»

Αλέξανδρος Τενεκετζής, διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Κρήτης
«Οι μεταμορφώσεις της μνήμης: η δημόσια γλυπτική στην Ευρώπη του μεσοπολέμου»

Άρης Σαραφιανός, λέκτορας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
«Τέχνη και ανατομία στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου: οι πολλαπλές αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος την εποχή της συντηρητικής αντίδρασης» (I)

Ξενία

[Εδώ φιλοξενούνται κείμενα ιστορικών τέχνης που δραστηριοποιούνται εκτός Ελλάδας και έχουν κατά κανόνα γραφτεί σε ξένη γλώσσα. Τα κείμενα αυτά είτε είναι γραμμένα ειδικά για το περιοδικό είτε έχουν δημοσιευθεί την τελευταία πενταετία και αποτελούν ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα τους. Τα κείμενα επιλέγονται και μεταφράζονται με ευθύνη της Σύνταξης. ]

Otto Karl Werckmeister, ομότιμος καθηγητής, Northwestern University
«Κεραμικό και Φούγκα σε κόκκινο του Klee»

Επιμέλεια-μετάφραση: Άννυ Μάλαμα

Divertimenti

Νίκος Χατζηνικολάου, ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης
«Χρήσεις και καταχρήσεις του Ιππότη με το χέρι στο στήθος του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου»

Data

Ευγενία Αλεξάκη, διδάσκουσα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
«Αξιολόγηση της έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες: δεδομένα και προβληματισμοί από τον χώρο της ιστορίας της τέχνης»

Πηγές / Τεκμήρια

[Σε αυτό το τμήμα του περιοδικού δημοσιεύονται γραπτά τεκμήρια, εκδομένα ή ανέκδοτα, που υπέχουν θέση πρωτότυπης πηγής για την ιστορία της τέχνης. Εδώ θα περιλαμβάνεται λοιπόν ενδεικτικά «από τη μια, ένα παλαιότερο σώμα κειμένων περί τέχνης όπως τεχνικές οδηγίες για καλλιτέχνες, εγχειρίδια και οδηγούς για ειδήμονες, βιογραφίες καλλιτεχνών και κείμενα θεωρίας της τέχνης πριν από τη συγκρότηση μιας επιστημονικής ιστορίας της τέχνης [Kunstwissenschaft]και, από την άλλη, νεότερα περί τέχνης γραπτά, στο μέτρο που δεν διεκδικούν επιστημονικο-ακαδημαϊκό καθεστώς»[1].

Τα δημοσιευμένα τεκμήρια –όταν είναι ξενόγλωσσα– παρουσιάζονται σε ελληνική απόδοση ενώ τα αδημοσίευτα μεταγράφονται ή/και μεταφράζονται. Η δημοσίευση ή/και η μετάφραση των τεκμηρίων πραγματοποιείται με την ευθύνη της Σύνταξης, συνοδεύεται από σύντομη εισαγωγή και, όταν κρίνεται απαραίτητο, από πραγματολογικές παρατηρήσεις.

Ο στόχος της δημοσίευσης των πηγών και των τεκμηρίων είναι διττός: από τη μια συλλέγεται ένα σώμα κειμένων χρήσιμων για την έρευνα ή τη διδασκαλία της ιστορίας της τέχνης και από την άλλη δίνεται ένα έναυσμα για την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος γύρω από ζητήματα που τις περισσότερες φορές, τουλάχιστον στη χώρα μας, δεν έχουν επαρκώς συζητηθεί.]

[1]E. H. Gombrich, “Kunstliteratur” στο Atlantisbuch der Kunst: eine Enzyklopädie der bildendenKünste, Ζυρίχη, Atlantis Verlag, 1952, σσ. 665-679, αγγλ. μτφρ. Max Marmor, “The literature of art”, Art Documentation, 11, (1), Άνοιξη 1992, σσ. 3-8, το παράθεμα σ.3.

Giovanni (Pietro) Bellori, «Η Ιδέα του ζωγράφου, του γλύπτη και του αρχιτέκτονα, επιλεγμένη από τις φυσικές ομορφιές, η οποία υπερβαίνει τη φύση» (1664)
Επιμέλεια-μετάφραση: Τιτίνα Κορνέζου

Antonio Gramsci, «Οι φουτουριστές» (1913)
Επιμέλεια-μετάφραση: Νίκος Δασκαλοθανάσης

Επιστολές του Σπυρίδωνα Λάμπρου στον Adolfo Venturi
Επιμέλεια-μετάφραση: Παναγιώτης Ιωάννου

Βιβλιογραφικά

[Σε αυτό το τμήμα του περιοδικού παρουσιάζονται, με ευθύνη της Σύνταξης, πληροφορίες οι οποίες οροθετούν από βιβλιογραφική άποψη συγκεκριμένα ερευνητικά ζητήματα που αφορούν την ιστορία και τη θεωρία της τέχνης. Τα διάσπαρτα βιβλιογραφικά δεδομένα που συγκεντρώνονται εδώ και τα σύντομα συνοδευτικά σχόλια δεν στοχεύουν στη διεξοδική καταγραφή και αξιολόγηση των βιβλιογραφικών πληροφοριών αλλά στον λειτουργικό προσανατολισμό του χρήστη τους.]

Julius von Schlosser, Die Kunstliteratur: εκδόσεις και μεταφράσεις

Εκδόσεις της «Πραγματείας περί ζωγραφικής» του Leonardo da Vinci: βιβλιογραφικός προσανατολισμός

Βιβλία

Κώστας Ιωαννίδης, επίκουρος καθηγητής, ΑΣΚΤ
Κωνσταντίνος Βασιλείου, Προς την τεχνολογία της τέχνης. Από τη μοντέρνα στη σύγχρονη τέχνη

Ασημίνα Κανιάρη, λέκτορας, ΑΣΚΤ
Frances Yates, Η τέχνη της μνήμης

Ειρήνη Μαρινάκη, διδάκτωρ, The London Consortium
Νικόλαος Κάλας, Βίος και πολιτεία: Η συνέντευξη για τα Αρχεία της Αμερικανικής Τέχνης το 1977

Εκθέσεις

Βανέσσα Θεοδωροπούλου, λέκτορας, ESA de Cambrai
Ηell as pavilion, 27 Φεβρουαρίου-4 Απριλίου 2013, Palais de Tokyo, Παρίσι

Γιάννης Χατζηνικολάου, υποψήφιος διδάκτωρ, Freie Universität Berlin
Frans Hals: Eye to Eye with Rembrandt, Rubens and Titian, 23 Μαρτίου-23 Ιουλίου 2013, Frans Hals Museum, Χάαρλεμ

Μαριάννα Καράλη, υποψήφια διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Η φωτογραφία στην Αθήνα:
Helmut Newton, 13 Νοεμβρίου 2012-21 Φεβρουαρίου 2013, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών
Εργάτες, 26 Ιανουαρίου-23 Φεβρουαρίου 2013, Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου
Κωνσταντίνος Μάνος: «A Greek Portfolio 50 χρόνια μετά», 21 Μαΐου-25 Ιουλίου 2013, Μουσείο Μπενάκη και «American Color», 23 Μαΐου-31 Ιουλίου 2013, Athens House of Photography

© κειμένων: εκδόσεις futura / οι συγγραφείς

Με εξαίρεση τη χρήση αποσπασμάτων υπό την προϋπόθεση της ρητής αναφοράς της πηγής, δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση/αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος του περιοδικού χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

[*Corpus & Data; abstracts #1]

Υποβολή σχολίου

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ #1

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

Corpus

Ελεονώρα Βρατσκίδου

Αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα: η διδασκαλία του Γρηγόριου Παπαδόπουλου και του Στυλιανού Κωνσταντινίδη στο Σχολείο των Τεχνών(I)

To παρόν δοκίμιο διερευνά τις θεσμικές ρίζες της ιστορίας της τέχνης στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, εστιάζοντας στα μαθήματα που διδάσκονταν στο Σχολείο των Τεχνών του Πολυτεχνείου, το πρόδρομο «σχήμα» της μετέπειτα Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Το πρώτο μέρος του εξετάζει τη διδασκαλία του ιστορικού, φιλολόγου και αρχαιολόγου Γρηγόριου Παπαδόπουλου (1818-1873) στο Σχολείο των Τεχνών από το 1844 έως το 1863. Ο Παπαδόπουλος απέρριψε ρητά τη διδασκαλία της «καθολικής ιστορίας» των αρχαίων πολιτισμών, κατά τα πρότυπα των ιταλικών και γαλλικών σχολών τέχνης, και αντιπρότεινε μία εις βάθος γνώση της αρχαίας ελληνικής τέχνης μέσω της μελέτης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, έχοντας ως θεμέλιο στο οικοδόμημα της διδασκαλίας του το εγχειρίδιο αρχαιολογίας του Karl Otfried Müller, Handbuch der Kunst der Arhchaölogie (1830). Η εργασία εξετάζει επίσης ζητήματα όπως η κεντρικότητα των εικόνων στην προσέγγιση του Παπαδόπουλου και οι ρομαντικές θεωρητικές βάσεις της, η δημιουργία μιας καλλιτεχνικής ορολογίας, και η σχέση των παράλληλων διδασκαλιών στο Σχολείο των Τεχνών και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το δεύτερο και τελευταίο μέρος του κειμένου της Ελεονώρας Βρατσκίδου, που αφορά τη διδασκαλία και τη σκέψη του Στυλιανού Κωνσταντινίδη, θα δημοσιευθεί στο μεθεπόμενο τεύχος του περιοδικού.

 

Η Ελεονώρα Βρατσκίδου είναι διδάκτωρ της École des Hautes Études en Sciences Sociales (E.H.E.S.S.), Παρίσι. Τα τρέχοντα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη διδασκαλία της ιστορίας της τέχνης στις ακαδημίες καλών τεχνών τον 19ο αιώνα. [evratskidou@gmail.com]

Εύα Φωτιάδη

Ο επιμελητής εκθέσεων σύγχρονης τέχνης και ο «κανόνας» του δημιουργικού υποκειμένου

Η συγγραφή της ιστορίας της επιμελητικής δραστηριότητας στον χώρο της σύγχρονης τέχνης έχει βασιστεί κυρίως στη μελέτη του έργου λίγων πρωτοπόρων επιμελητών όπως ο Harald Szeemann, η Lucy Lippard και ο Seth Siegelaub, οι οποίοι έχουν αποκτήσει το κύρος του «δημιουργού», ενίοτε συγκρινόμενοι με τον καλλιτέχνη ως δημιουργό. Ωστόσο μέσα από μια συστηματική ιστορική μελέτη πρωτοπόρων εγχειρημάτων στην επιμέλεια εκθέσεων σύγχρονης τέχνης –και ιδιαίτερα εκείνων χάρη στα οποία η επιμελητική δραστηριότητα καθιερώθηκε ως ανεξάρτητο επάγγελμα– διαπιστώνει κανείς ότι η εικόνα του χαρισματικού επιμελητή ως «δημιουργού» είναι ως ένα βαθμό κατασκευασμένη. Πολύ συχνά, σημαντικά καινοτόμα εγχειρήματα στην ιστορία της επιμέλειας εκθέσεων προέκυψαν από εγχειρήματα συλλογικά, όχι ατομικά, ακόμη και αν στην ιστορία τους τέθηκε η σφραγίδα του ονόματος του επικεφαλής επιμελητή.

Η Εύα Φωτιάδη είναι λέκτορας σύγχρονης τέχνης και θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και στην Ακαδημία Gerrit Rietveld. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα κινούνται γύρω από εφήμερες μορφές τέχνης, τη σχέση τέχνης και πολιτικής καθώς και την ιστορία της επιμέλειας εκθέσεων σύγχρονης τέχνης. Το 2009 δημοσίευσε το βιβλίο The Game of Participation in Art and the Public Sphere (Μάαστριχτ, Shaker Publishing). [s.e.fotiadi@uva.nl]

Αλέξανδρος Τενεκετζής

Οι μεταμορφώσεις της μνήμης: η δημόσια γλυπτική στην Ευρώπη του μεσοπολέμου

Οι «μεταμορφώσεις» της δημόσιας μνήμης αναφορικά με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι ιδεολογικές και πολιτικές μεταβολές και η πρόσληψη του παρελθόντος από διάφορες κοινωνικές ομάδες μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, επηρέασαν την κατασκευή των σχετικών μνημείων σε δημόσιο χώρο. Ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το σημείο έχουν τα δημόσια μνημεία τα οποία ανεγέρθηκαν στις πρωτεύουσες των κρατών που είχαν διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στον πόλεμο (Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία) – μνημεία με πολιτική και ιδεολογική φόρτιση, με επίσημο και εθνικό παρά τοπικό χαρακτήρα. Με το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, του πρώτου «βιομηχανικού» πολέμου, γεννήθηκε σε όλες σχεδόν τις χώρες η ανάγκη μνημόνευσης των νεκρών, για πρώτη φορά όμως των ανώνυμων πεσόντων στο μέτωπο, των απλών πολιτών και όχι των αυτοκρατόρων ή των στρατιωτικών ηγετών. Στο συγκεκριμένο άρθρο εξετάζονται ακριβώς η ταυτότητα και το περιεχόμενο των μνημείων που κατασκευάστηκαν για αυτό το σκοπό.

Ο Αλέξανδρος Τενεκετζής είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης. Αυτή την περίοδο προετοιμάζει την έκδοση της διατριβής του που έχει ως θέμα τα μνημεία για τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στην «ψυχροπολεμική» Ευρώπη. [ateneketzis@ims.forth.gr]

Άρης Σαραφιανός

Τέχνη και ανατομία στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου: οι πολλαπλές αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος την εποχή της συντηρητικής αντίδρασης (Ι)

Το 1808, η Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου εξέλεξε νέο καθηγητή ανατομίας μετά από τη σφοδρή σύγκρουση μεταξύ δύο χειρουργών που προέρχονταν από αντίθετα στρατόπεδα του χειρουργικού επαγγέλματος: του Anthony Carlisle και του Charles Bell. Η «μάχη» έληξε με τον θρίαμβο του Carlisle, του υποψηφίου με τα ευγενέστερα διαπιστευτήρια. Ωστόσο, τα κύρια ζητήματα πάνω στα οποία οι δύο χειρουργοί συγκρούστηκαν συνέχισαν να πολώνουν για δεκαετίες τόσο τις καλλιτεχνικές όσο και τις ιατρικές κοινότητες της εποχής. Ο Carlisle διατήρησε τη θέση του μέχρι το 1824 και το σύνολο των αδημοσίευτων διαλέξεών του που βρίσκονται στο Βασιλικό Κολλέγιο των Χειρούργων της Αγγλίας, αποτελεί ένα πλούσιο και σπάνιο αλλά τελείως αδιερεύνητο μνημείο κριτικού περί τέχνης λόγου. Στο πρώτο μέρος αυτού του δοκιμίου, εξετάζεται το υλικό αυτό ως ένα μοναδικό «σημείο εισόδου» στην ιστορική και θεωρητική κατασκευή του επίσημου συστήματος της «ευγενούς ανατομίας» που επικράτησε στη Βασιλική Ακαδημία. Ειδικότερα, ο συγγραφέας εστιάζει στις πολιτικές και επαγγελματικές λειτουργίες αυτού του συστήματος ως αποτελεσματικού εργαλείου για μια «συντηρητική σκλήρυνση» ενάντια στις ριζοσπαστικές προκλήσεις που αναδύονται κατά την ίδια περίοδο από άλλες ανταγωνιστικές προσεγγίσεις σε ό,τι αφορά την οπτική και γλωσσική διαχείριση του ανθρώπινου σώματος.

Το δεύτερο και τελευταίο μέρος του κειμένου του Άρη Σαραφιανού, που αφορά τη δραστηριότητα και τη θεωρία του Sir Charles Bell, θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος του περιοδικού.

Ο Άρης Σαραφιανός είναι λέκτορας ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν τη διεπιστημονικού και διεπαγγελματικού χαρακτήρα «διαπλοκή» μεταξύ της ιστορίας της τέχνης και της ιστορίας των βιοϊατρικών επιστημών. [asarafia@cc.uoi.gr]

Data

Ευγενία Αλεξάκη

Αξιολόγηση της έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες: δεδομένα και προβληματισμοί από το χώρο της ιστορίας της τέχνης

Η κατάρτιση του ευρωπαϊκού καταλόγου αξιολόγησης επιστημονικών περιοδικών European Reference Index for the Humanities (ERIH, 2007 & 2011) ενίσχυσε και στην Ευρώπη τον προβληματισμό αναφορικά με τις μεθόδους εκείνες που μπορούν να εξασφαλίσουν μια αξιόπιστη μέτρηση της αποδοτικότητας ερευνητών, πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται οι επιφυλάξεις της διεθνούς κοινότητας αναφορικά με την εφαρμογή της βιβλιομετρικής ανάλυσης για την αξιολόγηση του ερευνητικού έργου στις ανθρωπιστικές επιστήμες, η αντίδραση της Διεθνούς Ένωσης Ερευνητικών Ινστιτούτων Ιστορίας της Τέχνης RIHA καθώς και η πρόταση της Ένωσης για την αξιολόγηση της έρευνας στην ιστορία της τέχνης.

H Ευγενία Αλεξάκη είναι διδάσκουσα (ΣΕΠ) στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Η τρέχουσα έρευνά της επικεντρώνεται σε ζητήματα διδακτικής της ιστορίας της τέχνης και στον κριτικό οπτικό εγγραμματισμό. [eugeniaalexaki@yahoo.gr]