[*Corpus; abstracts #10]

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ #10

Περιοδικό

Ιστορία της Τέχνης

Corpus

Ευγένιος Ματθιόπουλος

Φώτης Κόντογλου και Σπύρος Παπαλουκάς: το χρονικό και το πικρό τέλος μιας φιλίας

Στο άρθρο παρουσιάζεται συνοπτικά το χρονικό της φιλίας των δυο καλλιτεχνών από το 1913, που βρέθηκαν συμφοιτητές στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, μέχρι το 1927, τη χρονιά που συνεργάστηκαν για τη φιλοτέχνηση των σκηνικών της παράσταση του Βασιλικού, του Μάτεση, για την Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη. Τα σκηνικά, είχε δημιουγήσει εντέλει μόνος του ο Παπαλουκάς, ο οποίος, μετά την παράσταση, δημοσίευσε σχετική επιστολή στον τύπο επιχειρώντας να αποκαταστήσει την αλήθεια.

Ο Κόντογλου, με δική του επιστολή αντέδρασε έντονα και κατηγόρησε τον Παπαλουκά για καιροσκοπισμό. Τον κατηγόρησε επιπλέον, ότι διαμαρτυρήθηκε επειδή είχε ως στόχο τον αποκλεισμό του από το έργο της φιλοτέχνησης των αγιογραφιών της Μητρόπολης της Άμφισσας, ισχυριζόμενος ότι τα σχέδια για τον διαγωνισμό τα είχε φιλοτεχνήσει ο ίδιος, ενώ ο Παπαλουκάς τα είχε μόνο χρωματίσει.

Ο Ευγένιος Ματθιόπουλος είναι καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και συνεργαζόμενος ερευνητής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών – Ι.Τ.Ε. Έχει δημοσιεύσει μελέτες και έχει επιμεληθεί συλλογικούς τόμους που αφορούν στην ιστορία της ελληνικής τέχνης, τον τεχνοκριτικό λόγο και ζητήματα ιστοριογραφίας και θεωρίας της ιστορίας της τέχνης: Η έννοια της «γενιάς» στην περιοδολόγηση της Ιστορίας, της Ιστορίας της Λογοτεχνίας και της Ιστορίας της Τέχνης, (ΠΕΚ, 2019). Parthénis. Η ζωή και το έργο του Κωστή Παρθένη (Κ. Αδάμ, 2008). J. Mita. Η ζωή και το έργο του Γιάννη Μηταράκη (Μουσείο Μπενάκη, 2006).Η τέχνη πτεροφυεί εν οδύνη (Ποταμός 2005) κ.ά. Την περίοδο αυτή μελετά τον θεσμό της Πανελλήνιας Καλλιτεχνικής Έκθεσης (1938-1987). [matthiopoulos@uoc.gr]

Βιργινία Μαυρίκα

Μεταξύ ρεαλισμού και προπαγάνδας: η στρατιωτική ζωγραφική του Georges Bertin Scott για τους βαλκανικούς πολέμους

Ο εξειδικευμένος στη στρατιωτική ζωγραφική Γάλλος Georges Bertin Scott (1873-1943), ως ανταποκριτής και εικονογράφος του περιοδικού L’ Illustration, ήταν ο μοναδικός δυτικοευρωπαίος ζωγράφος που απεικόνισε συστηματικά τους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13. Κατά τη διάρκεια του α’ βαλκανικού πολέμου ακολούθησε τον βουλγαρικό στρατό και επικεντρώθηκε στις τραγικές πτυχές του πολέμου, ενώ στο β’ βαλκανικό πόλεμο ανέλαβε την απεικόνιση των ελληνικών επιχειρήσεων μετά από πρόσκλησητου βασιλιά Κωνσταντίνου, δίνοντας έμφαση στην προπαγανδιστική προβολή της στρατιωτικής δράσης του Έλληνα βασιλιά. Οι πολυάριθμες φωτογραφίες που λάμβανε στις εκστρατείες φανερώνουν τη χρήση αυτού του μέσου για την εξυπηρέτηση του ρεαλισμού στις συνθέσεις του, οι οποίες λειτουργούν πλέον και ως ιστορικές μαρτυρίες. Από την άλλη πλευρά, η σύγκριση φωτογραφιών και ζωγραφικών έργων αποκαλύπτει ενίοτε την  παραποίηση της πραγματικότητας προκειμένου να εξυπηρετηθούν ιδεολογικές σκοπιμότητες. Η δημοτικότητα που έχαιρε το έργο του ζωγράφου μεταξύ των μελών της βασιλικής οικογένειας και της μεγαλοαστικής κοινωνίας στην Ελλάδα πυροδότησε δημόσιες συζητήσεις σχετικά με τη “δικαιωματική” ενασχόληση των Ελλήνων με έργα εθνικών αγώνων και επικρίσεις για την προσκόλληση των ανώτερων κοινωνικών κύκλων της χώρας στην ακαδημαϊκή μορφολογία. Η αντιπαλότητα αυτή αντανακλούσε ανταγωνισμούς για την ανάληψη παραγγελιών για έργα τέχνης και μνημεία μετά τους βαλκανικούς πολέμους αλλά και βαθύτερες διαφορές στην άσκηση πολιτιστικής πολιτικής μεταξύ μοναρχίας και κυβέρνησης των Φιλελευθέρων. Ο Scott παρήγαγε κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων ένα έργο που κινήθηκε με ευελιξία μεταξύ της ειδησεογραφικής καταγραφής, της απομυθοποιημένης παρουσίασης του πολέμου, της ιδεαλιστικής εξεικόνισής του, προσαρμοσμένο σε μεγάλο βαθμό στα αιτήματα των εκάστοτε παραγγελιοδοτών. Επιπλέον, το έργο του εκφράζει και προοικονομεί όψεις της ευρωπαϊκής ιστορίας και τέχνης λίγο πριν την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Βιργινία Μαυρίκα είναι διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάζεται στο Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. Έχει εργασθεί ως επιμελήτρια στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών/Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία και ως διδάσκουσα σε ελληνικά πανεπιστήμια. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις τέχνες και την αρχιτεκτονική κυρίως του 19ου και του πρώιμου 20ού αιώνα, τη νεοελληνική θρησκευτική ζωγραφική, την αντανάκλαση εθνικών και πολιτικών ιδεολογιών στην τέχνη, την ύστερη οθωμανική αρχιτεκτονική και την πολιτισμική διαχείριση. [vmavrika@gmail.com]

Μιχάλης Χατζηδάκης

“De ludo scaccorum”. Ερμηνευτικές αναγνώσεις της απεικόνισης του σκακιστικού παιχνιδιού στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη (IΙ)

H παρούσα μελέτη επιχειρεί να προσφέρει μια σειρά ερμηνευτικών αναγνώσεων της παρουσίας του σκακιστικού μοτίβου στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη του Μεσαίωνα της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Οι ιεραρχικές δομές που διέπουν το σκακιστικό παιχνίδι, προσφέρονταν ανέκαθεν για τη συγκρότηση μοντέλων μεταφορικής ερμηνείας, με συμβολικές-αλληγορικές, κοινωνιολογικές, ηθικοπλαστικές, θρησκευτικοπολιτικές αλλά και κοσμολογικές αναφορές. Η διπολικότητα άσπρου-μαύρου και ο δυαδικός αγωνιστικός-πολεμικός χαρακτήρας του παιχνιδιού -με την αποκλειστική αρωγή σε αντίθεση με άλλα τυχερά παιχνίδια- της κριτικής σκέψης, έμελλε να καταστήσουν το σκακιστικό μοτίβο ως ένα πρόσφορο και ιδιαίτερα δημοφιλές θέμα για αναστοχασμό πάνω σε ευρύτερα θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν την παροδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης (memento mori) την (αιώνια) ερωτική πάλη αρσενικού-θηλυκού και στο πεδίο της πολιτικής εικονογραφίας την πολεμική επικράτηση σε περιόδους έντονων θρησκευτικοπολιτικών εντάσεων καιτην ιεραρχική δόμηση του κοινωνικού οικοδομήματος στην αναζήτηση ενός ορθότερου και δικαιότερου μοντέλου (απολυταρχικής) διακυβέρνησης.

Ο Μιχάλης Χατζηδάκης (Ph.D, 2012) είναι μεταδιδακτορικός επιστημονικός συνεργάτης στο Institut für Bild- und Kunstgeschichte στο Humboldt Universität zu Berlin. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από την τέχνη του Μεσαίωνα, της Ιταλικής Αναγέννησης και του Μπαρόκ, με ιδιαίτερη έμφαση στο πεδίο της πρόσληψης και μεταμόρφωσης της αρχαιότητας κατά την περίοδο της άνθησης των αρχαιογνωστικών σπουδών. Είναι συγγραφέας της μελέτης Ciriaco d’ Ancona und die Wiederentdeckung Griechenlands im 15 Jh. (Petersberg 2017).[michail.chatzidakis@culture.hu-berlin.de]